توافق العُلا، بذری که کاشته نمی شود

گروه بین الملل- مصطفی مطهری*: توافق العُلا که در نشست اخیر شورای همکاری خلیج فارس در شهر العُلا سعودی میان ریاض و سه کشور دیگر با قطر جهت حل و فصل بحران قطر که از سال 2017 آغاز شده بود، هنوز به مرحله اجرا نرسیده به بن بست خورده است. بطوریکه امارات، بحرین و مصر، دوحه را به تعلل در پیشبرد توافقات صورت گرفته در اجلاس «العُلا» متهم کرده اند. به علاوه اینکه بنا بر گزارشات و اخبار منتشر شده، امیر قطر سفر به مصر برای ایجاد صفحه جدیدی در روابط دوحه با قاهره را رد کرده است.

به گزارش بولتن نیوز، در واقع این توافق که عملاً به واسطه ملاحظات سیاسی در عرصه منطقه ای و بین المللی، تحت تأثیر شرایطی از سوی ریاض مدیریت شد و اتفاق افتاد از همان ابتدا نیز مشخص شد که بنیان محکمی ندارد؛ چرا که اولاً این توافق تنها بر روی کلیت کنار گذاردن اختلافات و حل نمادین آن، بدون انجام هر گونه توافق بر سر جزئیات صورت گرفت. دوماً اینکه این توافق از همان ابتدا به واسطه عدم حضور روسای دیگر کشورهای مرتبط با بحران قطر و پایین آمدن سطح مشارکت در آن به سطح وزرای خارجه بر این امر دلالت داشت که اجماع واحدی میان سعودی با سه کشور دیگر در این باره وجود ندارد. به علاوه اینکه اکراه پذیرش تصمیمات و اقدامات ریاض از سوی این سه کشور در قالب توافق العُلا، از همان ابتدا نشان دهنده نمادین بودن این توافق بود.

واقعیت امر این است که شکنندگی توافق العلا، علاوه بر آنکه می تواند موجب بازگشت تنش های گذشته میان این کشورها شود بلکه می تواند بسترها تهدیدات و تنش های تازه ای میان این کشورها را فراهم کند. البته این نکته را می توان به عنوان یک مفروض احتمالی در نظر گرفت که اتخاذ رویکردهای سلبی میان سه کشور بحرین، امارات، مصر در ارتباط با قطر می تواند به جدا شدن مسیر آنها با ریاض در این باره منتهی شود. بطوریکه علاوه بر جنبه های نارضایتی این سه کشور از توافق العُلا، ریاض نیز در شرایط فعلی علاقه و تمایلی به ایجاد تنش و خلق بحران با قطر ندارد. از سوی دیگر ریاض نیز از وجود تنش میان این کشورها با قطر استقبال خواهد کرد. چرا که از یکسو بر دامنه کنش های دیپلماتیک ریاض افزوده خواهد شد و از سوی دیگر ریاض از فرصت به وجود آمده جهت معرفی خود به بایدن به عنوان یک میانجی با درجه تأثیرگذاری منطقه ای در عرصه فعالیت های منطقه ای بهره خواهد برد.

بنابراین آنچه در این باره قابل توجه است و بدان بطور اجمالی اشاره شد اولاً شکنندگی توافق العُلا و عدم توجه به جزئیات تنش میان طرفین در آن، دوماً عدم رضایت سه کشور همراه ریاض از این توافق و به بن بست رسیدن آن از یکسو و آغاز بحرانی تازه در روابط میان سه کشور با قطر از سوی دیگر علیرغم توافق نمادین العلا؛ و سوماً استفاده تبلیغاتی ریاض هم از توافق و از اختلافات در آن برای حصول به اهداف مورد نظر می باشد.